بشنو از نی . . .

آغاز سرودن مثنوي در فاصله 657 تا660 بوده است و ادامه مجلد دوم سال 662 آغاز شده و تا پايان عمر مولانا يعني سال 672 ادامه يافته است. معلوم نيست كه آخرين ابيات دفتر ششم رادر چه تاريخي سروده است و چرا داستان شاهزادگان ناتمام رها شده است. براي ذهن جوال و خاطر خلاق مولانا پيدا كردن نقطه اي مناسب پايان مثنوي كار دشواري نبوده است، همچنان كه آغاز شگرف آن در ادبيات جهان بي مانند است. ميتوانست انجامي از همين دست در خاطر مولانا‌، بيابد اما او گويا به عمد اين كار را نا‌تمام رها كرده است تا همچنان گشوده بماند. هيچ پاياني خوش‌تر ازين ناتمامي قابل تصور نيست. هيچ گاه بر‌كران اقيانوس ايستاده‌ايد كه به پايان آن انديشيده باشيد؟

 

• فيه ما فيه

فيه ما فيه چند بار در ايران چاپ شده است كه بهترين چاپ آن همان است كه استاد بديع الزمان فروزانفر در سلسله انتشارات دانشگاه تهران آن را به سال 1330 منتشر كرده است و پس از آن به وسيله ناشران ديگر نيز عينا تجديد چاپ شده است.

 

• مكتوبات

مجموعه نامه هايي است كه مولانا به پيرامونيان خويش نوشته است. مخاطبان اين نامه ها غالبا رجال سياست و دولت مردان زمانه اند وگاه افرادي نيز از خانواده مولانا و علما و قضات عصر. كسيكه اين نامه را از چشم انداز ادبي مورد تأمل قرار دهد ممكن است به اين نتيجه برسد كه مردي به عظمت مولانا با چنان خلاقيت شگفت آور چگونه با اين عبارات كليشه اي دوستداران خود را مخاطب قرار داده است اما نبايد فراموش كرد كه سنت نامه نويسي در تاريخ فرهنگ ما، امري است و خلاقيت در نظوم و نثر امري ديگر. گويا عرف جامعه همين را مي‌پسنديده است كه مردي به عظمت مولانا با آن فوران احساس و عواطف و چيرگي بر جهان تصويرها، وقتي ميخواهد به دوستي يا فردي از افراد خانواده خود نامه بنويسد همان سنت و عرف و عادت وکلیشه های شناخته شده را مورد بهره وری قرار دهد.شاید اگر با روش دیگر نوشته میشد سندیت و اعتبار حقوقي نمی يافت.

 

• ديوان شمس

ظاهرا غزلهايي كه هم خمش دارد و هم شمس الحق نتيجه دخل و تصرف ديگران است. بسياري از غزلها كه مسلما از شاعران قبل از مولاناست وقتي در خانقاه قوالي مي‌شده است بيتي بر آن افزوده شده است و تخلص شمس را در آن وارد كرده‌اند .

 

• شعرهای تركی و يونانی در ديوان‌كبير