بشنو از نی . . .

فیض محمد کاتب {هزاره}

فیض محمد فــرزند سعید محمد و نواسه خــدا داد، در یک خانواده دهقان در دهکده زرد سنگ ولسوالی قره باغ ولایت غزنی در سال ( 1279 ق ) به دنیا آمد.

علوم متداوله را در زاد گاهش نزد علما و فضلا محل و مساجد قریه اش فرا گرفته و پس از حادثه خانه جنگی در قره باغ رهسپار ولایت قندهارگردیده و در آن شهر به تحصیل پردا خت. در سال ( 1305 ) دو باره به وطن بازگشت و تا سال ( 1310 ) بــه اکتساب علوم و دانش مصروف شد . بدین ترتیب کاتب در غزنی ، قندهار، لاهور و کابل به تحصیل پرداخته بود و به علوم مختلف دسترسی پیدا کـــــــــرده بود . کاتب بزبانهای دری ، پشتو ، عربی ، ا ردو و انگلیسی روان صحبت میکرد .

کــاتب فاضل ، ادیب ، شخصیت روشنفکر و از جمله مشروطه خواهان اول بود که مدتی را در زندان ( شیرپور ) کابل به جرم روشنفکری و روشن نگری گذشتانده بود ، اما به اثر شناختی که حبیب الله خـان از زمان شهزادگی باوی داشت از حبس رها گردید .

کاتب در سال ( 1320 ق ) توسط ا ستادش ملا محمد سرور اسحاق زا ئ که مشاور و نویسنده خـــاص دفتر سردار نصر الله خان بود به صفت تاریخ نویس به دربار امیر حبیب الله خان – استخدام شد برای این منظور اسناد دربار و مدارک تاریخی قابل دسترس و کتابهای لازم را در ا ختیار وی گذاشتند.

کاتب یکی از فرزندان قشر عامه و زحمتکش افغانستان و از فقیر ترین مردم ا ین سرزمین بود که به دربار راه یافت و علت آنهم لیاقت ، فهم ، دانـــــــای و ا خلاق

باقی در ادامه ی مطلب..........

و از همه مهمتر وقوف به رموز نویسندگی و نگارندگی و تجربــــــــه علمی اش بود که کمتر کسی در آن وقت دارای چنین خلا قیت بود . کاتب حقیقتا نویسنده پر کـــار و با حوصله و مورخ عالم و توانا بود و در محیط دربار حقایق و واقعیت ها را آن چنان با مهارت و زرنگی در زیر لفافه عبارات می آراست ثبت و نوشته میکرد که اقــــدام به این امر در آنروز در زیر چکمه های استبدادی امرای خـــــود کامه خیلی ها پر خطر و دور از امکان بـــــود اما وی با شجاعت و زرنگی خاصی دست بـــــــه این اقدام پر خطر زد ویک سلسله حقایق نباید گفتنی دربار را بگونه مستند و مفصل درج و ثبت تـــاریخ کرد .کـه دراین حصه با متوجه شدن ا میران بعضا مورد خشم ، توهین و تحقیر امیران نیز واقع گردیدند .

امـــــا کاتب روشنفکر و متعید رسالت نویسندگی را فدای جاه ، جلال ، درهم و دینار ننموده و پوینده و استوار در این آرمان مردمی خویش گامزن شد . کاتب د ر اثر زحمات شبا نه روزی و استعداد فطری خویش کتاب ضخیمی را به نام ( تحفه الحبیب ) در دو جلد مشتمل بر وقایع عصر احمد شاه ابدالی از سال ( 1160 ق ) تا سال ( 1297 ق ) نوشت و مجددا مامور شد که وقایع عهد امــارت امیر عبدالرحمان خان را به شمول اوضاع عصر امیر حبیب الله خان تا زمان خودش برشته تحریر درآورد .

کـــــاتب نگارش تحفه الحبیب را بــــه قلم خوش خط و زیبای نستعلیق در ماه شوال ( 1322 ق ) در ( 885 صفحه ) به پایان رسانید که این کتــاب در آرشیف ملی افغانستان موجود است. وقایع تاریخی جلد دوم تحفه الحبیب ا ز سقوط امارت امیر محمد یعقوب خـــان و پایان جنگ دوم افغان و ا نگلیس در سال ( 1297 ق ) ختم می شود .

کاتب کـــه نویسنده شجاع و توانمند بود با درنظر داشت هنر نویسندگی چنان به تحریر وقایع و حوادث تاریخی پرداخته است که از این حسن زیبایی و نویسندگی و هنرمندی که خود امیر حبیب الله خان شخصاً با مطالع بود تمجید و تحسین نیز نموده است. همچنان وی به انتقاد های غیر علمی ناقدان بی مایه و بی سویه و حسودان جوابهای علمی و سنجیده نیز داده است . ولی متاسفانه کتـــاب تحفه الحبیب در اثر مخالفتهای عده از اشخاص صاحب غرض دربار اقبال چاپ نیافت . بنا امیر حبیب الله خان امر کرد این کتاب بطرز دیگری یعنی ( سرا ج التاریخ ) د ر آ ورده شود . لذا کاتب بــــــا سعی و تلاش کامل ا ز وقایع مشترک و مشابه تحفه الحبیب و سراج التاریخ کتاب مهم و با ارزشی سراج ا لتواریخ را تا لیف نمود .

کتـاب سراج ا لتاریخ نخستین کتاب ثبت و ضبط وقایع دولتی و حکومتی افغانستان شمرده می شود که توسط کـــاتب به رشته تحریر درآورده شد . یکی ا ز موارد این کتاب دراین امـــــــر نهفته است کــــه وی با شجاعت و شهامت بدون ترس و هراس ز یرکانه در هرجای آن به صراحت خیانت و رشوت ستانی مقامات دولتی و حکومتی را بیان داشته است که کاتب با تحریر این عبارات مورد نکوهش و سر زنش نیز واقع شده است . میتوانیم کـــــاتب را ( میرخواند ) مولف کتاب ( روضت ا لصفا ) عصر تیموریان به حساب آورد و همچنان ویرا بیهقی نیز میتوانیم بگویم طور که بیهقی خود می گفت :

( گر چه پرورده خاندان غزنویانم اما امانت تاریخ نگاری مرا وا می دارد که حقایق را بیا ن کنم ) با در نظرداشت همین امر کاتب هم در بیان حقایق تاریخی به شیوه خودش موففیت حاصل کرده بود.

سر انجام این شخصیت بر جسته عـلم و فرهنگ و سیاست به اثر مریضی که عاید حالش بود چشم از جهان پوشید و به جاویدانه گان پیوست و جسد آن روز چهار شنبه 16 رمضان 1308 در شهر کــــابل بخاک سپرده شد . کاتب از میان مـردمش رفت اما آثار پر بـــــــار و فنا ناپزیراش که مایه افتخاری رهروان حق و عدالت است جاویدانه در بین ماست